HARGAYSA(W,N)- Shirweyne caalami ah oo ka qabsoomay dalka Ingiriiska taariikhdu markii ay ahayd 23 February 2012-kii, ayaa lagu bayaamiyey inay jirto baahi xooggan oo ah in Beesha Caalamku taageero ka gaysato wadahadal ka dhex mara dalalka Somaliland iyo Soomaaliya (xiligaas oo ay jirtay Dowladdii Ku-meel-gaadhka ahayd ee TFG), si ay Somaliland iyo Soomaaliya heshiis uga gaadhaan nooca uu noqon doono xidhiidhkooda mustaqbalku, waxaanna arrintaas lagu xusay qodobka 6-aad ee 24 qodob oo ka soo baxay shirkaas.
Shirar gogol-xaadh ahaa oo lagu qabtay magaalada London ee dalka Ingiriiska 20-21 June 2012 iyo magaalada Dubay ee waddanka Imaaraadka Carabta 28 June 2012, kadib waxa si rasmi ah u furmay wadahadal ay Madaxweyneyaasha Somaliland iyo Soomaaliya si toos ah isku hor-fadhiisteen, kaasoo ka qabsoomay magaalada Ankara ee dalka Turkiga 13 April 2013, waxaanna shirkaas ka soo baxay war-murtiyeed ka kooban heshiis toddoba qodob ah, iyadoo qodobka 3-aad ee heshiiskaasna lagu qeexay in cidda wadahadlaysaa ay yihiin labada dhinac ee kala ah; dowladda Federaalka Soomaaliya iyo Dowladda Somaliland.
Laga bilaabo xiligaas, waxa ay Somaliland iyo Soomaaliya isugu yimaadeen wadahadallo dhawr wareeg ah oo mid walba lagu kala saxeexday heshiisyo kala duwan ah, kuwaasoo aannu inta badan sidooda u wada hirgelin, cidda ugu badan ee heshiisyadaas kolba ka baxayeyna waxay ahayd Soomaaliya oo muujisay in aanay daacad ka ahayn wadahadalka labada dhinac, waxaanna wada-xaajood ay labada dhinac yeesheen ugu dambeeyey mid ka qabsoomay dalka Jabuuti bishii December 2014, kaasoo ay goob-joog ka ahaayeen Madaxweyneyaashii Somaliland Md. Axmed Maxamed Maxamuud (Siilaanyo) iyo Soomaaliya Md. Xasan Sheekh Maxamuud, kadibna waxa shirkaas la iskula qaatay in kulan kale oo wadahadal ah la isugu soo noqdo, balse kulankaas oo la qorsheeyey in lagu qabto Turkiga bishii March ee sannadkii 2015-kii, ayaa fashilmay, kadib markii Ergadii wadahadalka ee ka socday Soomaaliya lagu soo daray siyaasiyiin xilal u haya dowladda Soomaaliya oo asal ahaan ka soo jeeday dalka Somaliland.
Wixii intaas ka dambeeyey ma jirin ama ma qabsoonin wax wadahadal ah rasmi ah oo dhexmaray dalalka Somaliland iyo Soomaaliya, iyadoo wada-xaajoodyadaas hore oo dhan ay ahaayeen qaar ay si toos ah u wadahadli jireen ergooyinka labada dal, iyadoo aanay jirin cid saddexaad oo dhexdhexaadinaysay. Dalalka wadahadalladaasi ka qabsoomeen ee Turkigu ugu badnaa waxa doorkoodu ku koobnaa marti-gelinta shirarka iyo fududaynta wixii suurtogelinaya in Somaliland iyo Soomaaliya iyagu ay dhexdooda ka arrinsadaan sida uu noqonayo xidhiidhkooda mustaqbalku.
Hasayeeshee, shantii sanno ee u dambeeyey (2015 ilaa 2020), dowladda Somaliland waxay mar walba ku baaqaysay, soona jeedinaysay in la helo dhinacyo saddexaad oo si toos ah u dhexdhexaadiya dalalka Somaliland iyo Soomaaliya, maadaama aanay wax natiijo ah ka soo bixin wada-xaajoodyadii ay iyagu dhexdooda yeelan jireen intii u dhexaysay sannadihii 2012 ilaa 2014-kii, iyadoo ay dowladda Somaliland qaadatay mawqif ah in aanay Soomaaliya oo qudha la fadhiisan doonin miis dambe oo wadahadal, ilaa laga helayo cid labada dhinac si toos ah u dhexdhexaadisa ama u gar-naqda Somaliland iyo Soomaaliya.
Dhinaca kale, dowladda Soomaaliya, ayaa ka soo horjeeday go’aanka Somaliland qaadatay ee ahaa in la helo cid labada dhinac dhexdhexaadisa, waxayna madaxda maamulka Muqdisho u doodayeen in qaddiyadda u dhexaysay Somaliland iyo Soomaaliya ay tahay qaddiyad u taal Soomaalida oo ay dhexdooda dhammaysan karaan, balse waxa labadii sanno ee u dambeeyey soo baxay dalal iyo Ururro Caalami ah oo danaynaya inay soo dhexgalaan khilaafka u dhexeeya Somaliland iyo Soomaaliya, kuwaasoo muujiyey inay diyaar u yihiin sidii madal furan loogu dhexdhexaadin lahaa labada dal.
Haddaba, Madaxweyne Muuse Biixi Cabdi, ayaa khudbad-sannadeedkii uu jeediyey maalintii Salaasada ee bishu ahayd 18 February 2020, waxa uu ku caddeeyey in kulan ka qabsoomay Xafiiska Ra’iisal-wasaaraha Itoobiya ee magaalada Addis Ababa 11 February 2020 la iskula qaatay in Ra’iisal-wasaaraha Itoobiya Dr. Abiye Axmed uu wadahadal dhexdhexaadin ah u qabto Somaliland iyo Soomaaliya.
“Waxa loo ballamay in faah-faahinta iyo ajendaha la galo wixii intaa ka dambeeya. Waxa jira Dowlado kale oo iyaguna hore ugu hawlanaa wadahadalka Jamhuuriyadda Somaliland iyo Soomaaliya, hase yeeshee, kulanka Ra’iisal-wasaaraha lagagama wadahadal wax tafaasiil ah oo ku saabsan cidda ka qayb noqon doonta wadahadalka, waxaannu ku koobnaa kulankaasi soo-jeedin iyo aqbalaad.” Sidaa waxa yidhi Madaxweynaha Somaliland.
Sida ay ilo-wareedyo kala duwan xaqiijiyeen wefti uu hoggaaminayo Wasiirka Maaliyadda Itoobiya Md. Axmed Shide, isla markaana uu wehelinayo Wasiirul-dowlaha Arrimaha Dibadda Itoobiya, ayaa safar ku yimid Caasimadda Hargeysa Arbacadii maanta (19 February 2020), kuwaasoo u socday sidii loo bilaabi lahaa wadahadalka Somaliland iyo Soomaaliya, iyadoo ay Dowladda Itoobiya metelaydo door-dhexdhexaadin ah, waxayna shirar la qaadanayaan madaxda kala duwan ee dalka Somaliland, halka sidoo kale la filayo inay safar kan oo kale ah ku tagaan Muqdisho, kadibna la diyaariyo ajandaha iyo madasha loo gogli doono wadahadalka lagu dhexdhexaadinayo labada dal.
Go’aanka ay dowladda Itoobiya qaadatay, waxa uu waafaqsan yahay codsiyadii kala duwanaa ee ay Masuuliyiinta Somaliland u kala dirayeen Beesha Caalamka iyo dalalka Gobolka ee la xidhiidhay in la helo cid si rasmi ah u dhexdhexaadisa, una gar-naqda Somaliland iyo Soomaaliya, waxaanna suurtogal ah inay dalal kale oo Afrika, Yurub iyo Aasiya ku yaal ku soo biiraan dedaalka xalka lagaga gaadhayo qaddiyadda u dhexaysa Somaliland iyo Soomaaliya.
Halkan hoose ka eeg links-ka war-murtiyeedyo ka soo baxay wadahadalkii u horeeyey ee ay Somaliland iyo Soomaaliya isku soo horfadhiisteen iyo shirkii London ee lagu soo jeediyey in Beesha Caalamku taageerto wadahadalka labada dal.
http://www.mfa.gov.tr/ankara-communique-_-between-somali-an…
http://www.europarl.europa.eu/…/sede200312londonconference_…
Faallo: Suxufi Maxamed Cumar Cabdi (Cirro),
Hargeysa, Somaliland.