“Qof kasta Oo Taleefan Haystaa Wuxuu Xaq U leeyahay In Uu Cid kasta Dalka Gudihiisa La Hadli karo, In shirkado loo kala Xidhnaadana Maaha.” Wasiirka Isgaadhsiinta Iyo Tignoolajiyada Jsl Dr Cabdiwali
Hargeysa (W,N):- Xukuumadda Somaliland ayaa wadda qorshe dalku ku noqonayo mid la jaan qaada tiknoolajiyadda iyo aqoonta casriga ah, isla markaana samaysay tijaabooyinkii ugu horreeyay ee dalka loogu rararyo in cilmiga tiknoolajiga ah ee caalamka ka hir galay in uu ka hana qaado.
Wasiirka wasaaradda Isgaadhsiinta iyo Tiknoolajiyadda Somaliland Dr. Cabdiwali Cabdillaahi Suufi oo mudadii uu joogay wasaaradda qaaday tallaabooyin aad u muhiim ah oo dhanka tiknoolajiyada ah ayaa sheegy in aanay suuragal ahayn in dal caalamka ka mid ahi uu horumar gaadho haddii aanu la jaan qaadin tiknoolajiyadda caalamku maanta ku tallaabsaday.
Waxaa kale oo uu intaa raaciyay in ay wadaan qorsheyaal lagu doonayo in aqoon kasta oo Somaliland laga baranayo ay wadaan in ay noqoto mid ku salaysan tiknoolajiyad.
Wasiirku waxa kale oo uu sharraxaad ka bixiyay shuruuc ay u samaynayaan isgaadhsiinta dalka iyo in ay shirkaduhu wada hadli karaan oo qofku isaga oo kaadh keliya sita in uu shirkadaha oo dhan kala hadli karo, taas oo uu sheegay in ay tahay xuquuq qofku leeyahay oo aanay shirkaduhu ka qaadi karin.
Waxaanu sidaa ku sheegay waraysi gaar ah oo uu wargayska Dawan ku siiyay xafiiskiisa. Ugu horrayn wasiir Dr. Cabdiwali oo ka jawaabayay su’aal laga waydiiyay waxyaabihii u qabsoomay mudaddii uu joogay wasaaraddiisa, ayaa ku jawaabay “waxyaabaha ugu waawayn ee noo qabsoomay waxaa ka mid ah in aanu dib u habayn iyo qaabayn sax ah aanu ku samaynay sida ay u shaqeeyaan waaxyaha wasaaraddu, in aanu dhisnay xaruntii hore ee wasaaradda oo ay ku shaqayn doonto boosta dawladdu, in aanu hir galinay adeeggii boosta dawladda oo aanu bilawnay oo ay imika ku shaqeeyaan illaa 11 wasaaradood, kuna wada xidhiidhaan, kaas oo ay noo qorshaysan tahay in uu wada gaadhno dhammaan laamaha dawladda ee heer qaran, gobol illaa degmo ama tuulo.
Waxa kale oo noo qabsoomay hannaanka isku xidhka wada shaqayneed ee maqal iyo muuqaalka ah ee hal mar ay laamo kala duwani shir ku wada geli karaan, taas oo aanu imika suura gelinay in ay hal mar laamo kala duwani shirk u wada geli karaan habka casriga ah ee maqalka iyo muuqaalka ah oo imika shan wasaaradood aanu toos isugu xidhnay. waxa kale oo aanu bilawnay xeerkii lagu maamulayay qaybtii isgaadhsiinta iyo tiknoolajiga,waxa kale oo noo qabsoomay oo aanu ku guulaysanay in aanu xidhno waxyaabo badan oo ka soo horjeeday qarnnimada Somaliland sida. SO oo kale. waxa kale oo aanu wadnaa siyaasaddii lagu maamulayay waxyaabaha ku jira Internetka oo aanu dhawaan hor geyn doono golaha wasiiradda.”
Wasiirka oo ka ka waabayay su’aal laga waydiiyay in xeerka ay wadaan uu ku jiro xakamaynta baraha bulshada iyo in ay ilo wareedyada ku kooban yihiin ayaa yidhi. “laba wax ayay u kala qaybsamayaan, mid wuxuu noqonayaa waxa loo yaqaan wixii ku jira mareegaha kala duwan oo noqon kara qaar warbaahintu leedahay ama qaar shirkado ay leeyihiin ama kuwo shaqsiyaad leeyahay ba, dhinaca kalena waa qaar ku jira waxa loo yaqaano baraha bulshada sida Facebook, Twitter, Youtube, Instgram iyo kuwo kale oo badan, markaa mid waliba wuxuu leeyahay sharciyo u gaar ah oo lagu maamulo oo ay dawladuhu ku maamulaan, gacanta ayaanan ku haynaa, waxaanan wadnaa wasaarad ahaan in aanu samayno siyaasad cad oo lagu dhaqo, tusaale ahaan haddii qof lagu xad-gudbo sharaftiisa in qofkii waxaa sheegay uu caddeeyo ama la mariyo tallaabo sharciga waafaqsan. Taas oo noqon karta in qof laga galay, ama shirkad laga galay ama hay’ad dawladeed ama mid gaar ah laga galay intaba.
Dhinaca baraha bulshada dunida ayaynu kala qabnaa oo doodo badan ayaa ka jira, waxaanay leeyihiin xeerar iyo shuruuc u gaar ah oo lagu maamulo. tusaale ahaan qofka bartiisa bulshada cid wax lagaga sheego ee lagu sharaf dilo ama lagu fadeexadeeyo isaga ayaa masuul ka noqonaya, markaa iyana waxay maraysaa laba dhinac oo kala ah dhinicii sharciyadda iyo dhinicii tiknikal ba in la soo caddeeyo in qofkani uu leeyahay akoonka wax lagu qoray oo aanu ahayn mid isaga laftiisa lagaga been abuurtay iyo in kale markaa, marka uu qofku yeesho akoonka wax lagu qoray ayuu yeelanayaa masuuliyadda waxa ku qoran, markaa sharciyadahaas oo dhan gacanta ayaanu ku haynaa, dhawaan ayaanan dhammaystiraynaa.”
Wasiirka oo la waydiiyay heerka aqooneed ee ay gaadhsiisan tahay ardayda jaamacadaha ka soo baxa ee dhanka Tiknoolajigu in ay tahay mid dabooli karta baahida tiknoolaji ee Somaliland u baaan tahay, ayaa ku jawaabay. “markaan ka hadlayno aqoonta tiknoolajiga ah ee jaaamacadeheena lagu dhigto inta badan wixii culluun iyo qoraal ah waa kala mid jaamacadaha dunida intooda badan oo manhajka lagu dhigtaa waa manhajyada Jaamacadaha, walaw meelaha qaarkood ardayga saacadaha la siinayaa aanay ahayn qaar dhammaystiran, laakiin meesha ay aad ugu dambeeyaan ee aqoonta ardaydeena ka dhiman ee aynu ku hoosaynaa waa qaybta baraagtikalka (shaqada oo gacanta laga qabto), taas oo aqoonta qayb muhiima ka ah, la’aanteedna ay kala dhantaalan tahay cilmiga aad baranaysaa. tusaale ahaan qofka tiknoolaji baranaya haddii uu todobaadkii qaadanayo lix saacadood oo tiyeri ah waa in uu helaa sagaal saacadood oo baraagtikal ah, haddii uu afar saacadood qaadanayo waa in uu helaa 12 saacadood oo shaqo gacanta ah, markaa aqoonteena Tiknoolajiga ah waxaa innaga maqan ama aad inoogu yar qaybtii baraagtikalka, markaa waxa noo qorshaysan in aanu hay’adaha tacliinta kala shaqayno in qaybtaa tiknoolajiga ah ardayda dhiganaysa wixii baragtikal ah laga caawiyo, ardayda kale ee aan dhiganayn aqoonta Tiknoolajigana in la dhiso qaybtooda tiknoolajiga, sababtoo ah maanta nolosha oo dhan waxa hagaa waa tiknoolaji oo maanta waxaa caalamka loogu yeedhaa ama la yidhaahdaa waa duni ku dhisan ganacsiga Tiknoolajiga ah, markaa maanta dhallinyaro badan ayaa ka soo baxda jaamacadaheena shaqona looma wada abuuri karo, markaa waxaynu u baahannahay in aynu soo saarno arday ka dhisan dhanka Tiknoolajiga oo xirfadleyaal ah oo dunida u shaqo tegi kara ama halkan wax ka curin kara oo dalka wax ku soo kordhin kara, caalamka waxaa jira dalal badan oo aynu aqoonta kaga horrayno oo haddii ay ardaydeeni manhajka jaamacadeed ee ay dhiganayaan iyo isku helaan baragtikal in ay deg deg uga shaqo geli karaan dalkana wax ku soo kordhin karaan. markaa dhanka baragtikalka in ardayda laga dhiso oo loo helo qalab u dhigma ka jaamacaha caalmku ay ku bixiyaan baragtikalka ayaan ka wada shaqaynaynaa hay’adaha waxbarashada. waxa kale oo loo baahan yahay in ardayda loo diyaariyo waxa loo yaqaano Tiknoolaji blat froom taas oo ka caawin karta in ay samaystaan ganacsiyo ay iyagu hal abuureen ama in ay xirfad sare oo aqoon sare ku dhisan in ay ku shaqo tagaan.
Waxa kale oo aynu u baahanahay guud ahaan in aynu dalkeena ku dhisno aqoonta Tiknoolajiga ah oo maanta caalamka oo dhan ka hir gashay haddii aynaan ganacsigeena ka dhigin Tiknoolaji oo aynaan caafimaadkeena ka dhigin Tiknoolaji, oo aynaan beeraha ka dhigin Tiknoolaji oo aynaan la jaan qaadin caalamka waxaa hubaal ah in aynu dib u dhacayno, markaa Xukuumadda waxaa ka go’an in dalka loo raro tiknoolajiga dunidu ay marayso oo aynu caalamka la mid noqono.
Waxyaabaha ugu daran ee immika dalkeena ka jira waxaa ugu badan in qofka caafimaadkiisa la ogaado taas oo wakhti badan iyo hawl badan la geliyo, waxaana sababay ma jiro rikoodh caafimaad oo qofku leeyahay oo ay dhakhaatiirteenu sameeyaan. dhakhtarka markuu u tago waraaq ayuu u qoraa qofkuna markuu dawada qaato ayuu iska tuuraa, markaa waxaynu u baahanahay in xarumaheena caafimaad ay samayn karaan rikoodh caafimaad oo qof kasta oo soo maray uu leeyahay oo uu haysto xataa qofku meelkasta oo uu tagoba laga ogaan karo baadhitaanadii uu hore u galay isla markaana xarunta caafimaad ay ku garan garto qofka hore u soo maray waxa ku soo kordhay iyo waxa iska bedelay, waxa kale oo wasaarad ahaan naga go’an in beeraha aan u rarno in tiknoolji lagula socdo wax beerista dalka oo dhan iyo roobabka ina hela sanadkii iyo dalagyada inoo soo go’ay inta innaga ba’day noocyada dalagyada aynu beernay ee aan soo bixin. markaynu noqono dal wax-qabadkiisu Tiknoolaji ahaan u diiwaan gashan yahay waxaynu ogaanaynaa wixii inoo saxmay, waxa kale oo aynu garanaynaa waxyaabaha aan qabsoomin ee dib u dhacay markaas ayaanay soo baxaysaa in wixii qabsoomayna la dar dar geliyo wixii aan qabsoominna in wax la iska waydiiyo sababta baajisay, waana qorshe qaran oo ay wasaaraddu waddo isla markaana ay kala shaqaynayso mid kasta wasaaradda ama hay’adda dawladda uga masuulka ah.”
Wasiirka oo la waydiiyay in ay qorshaha ugu jirto in shirkadaha isgaadhsiintu ay wada hadli karaan iyo in shirkad kastaaba gaar sidaa u ahaanayso, ayaa ku jawaabay “horta waxa lagu wada hadlayo ee suura gelinaya wada hadalku waa hirar hawada socda oo ka mid ah khayraadka dalku leeyahay, siday macdata iyo shidaalka tamartu u yihiin hanti qaran ayay hirarkuna u yihiin hanti qaran, caalmka oo dhanna sidaa ayay ka yihiin shirkaduhuna xaq uma laha in ay dadka kala qoqobaan oo ay ku kelifaan in uu qofku dhawr kaadh iibsado oo kala duwan, waxaa kale oo jira in shirkadaha isgaadhsiintuna ay xuquuq leeyihiin oo loo baahan yahay in loo illaaliyo xuquuqdooda taasoo ah in aan ganacsigooda waxyeello soo gaadhin. markaa labadaas ayaa is waafajin u baahan, muddo badan ayay wasaaraddu in shirkaduhu ay wada hadlaan ay isku dayday, laakiin may hirgelin, sababta ay u shaqayn waydayna waxay ahayd xeer la’aan, laakiin imika waxaanu wadnaa xeerkii lagu dhaqi lahaa ee lagu maamulayay in isgaadhsiinta dalku wada hadasho, markaa qorshahaas waxaa nooga meel yaalla in ay shirkaduhu wada hadlaan markaanu xeerkaas dhammaystirno.
Wasiirka oo la waydiiyay in ay jirto dhibaato caafimaad oo taawaradu ay dadka u leeyihiin iyo in kale ayaa yidhi. “Taawaradu halis caafimaad ma leeyihiin mise ma laha, waa dood caalami ah oo wali taagan, way leeyihiin iyo ma laha midna la iskuma raacsana wali, laakiin waxaa loo badan yahay in aanay lahayn markaa waa dood wali caalamka oo dhan ka taagan oo aynu kala simanahay laakiin waxa kale oo jirta Taawaradu waxay qabtaan oo ku dhaca hirar suura geliya in la wada hadlo markaa haddii imika la yidhaahdo taawarada magaalada ha laga wada saaro taa macnaheedu waxay noqonaysaa magaalada ha la go’doomiyo oo yaan la wada hadlin, laakiin waxa u baahan in la isla hubiyaa waxay tahay hannaanka Taawarka loo xidhayaa ma yahay mid waafaqsan kii caalamiga ahaa iyo taawarkaad xidhaysaa ma yahay mid hayn kara hirarka uu soo qabanayo oo awood u leh in aanay waxba dhaafin, iyo muddo intee leeg ayuu awood u leeyahay in uu shaqeeyo, waxa kale oo in la isla ogaado u baahan marka meel taawar laga taagayo in ay jirto baahi keentay in la taago laakiin haddii taawar hore shirkadda meel uga taagan yahay oo ay mid kalena ka taagayso taasi waxay u baahanaysaa in la ogyahay baahi keentay dib u eegisna waanu ku samaynaynaa hannaanka Taawarada shirkadaha oo dhan.”
Ugu dambayn wasiirka ayaa la waydiiyay siday uga hor tegi karaan qalabka tiknoolajiga ahi halista ay leeyihiin, ayaa ku jawaabay “horta dal kasta oo caalamka ka mid ah, wax kasta oo soo gelaya waa la iska eegaa tayadiisa iyo heerka kuwaalatigiisu uu gaadhsiisan yahay. Somalilandna waxay leedahay hay’ad la yidhaahdo Kuwaalati Kaantarool oo u xil saaran in ay hubisio wax kasta oo dalka soo gelaya bad qabkiisa iyo waxtarkiisa, markaa waxaa noo qorshaysan in aanu Kuwaalati kantaroolka Somaliland aanu ka wada shaqayno hubinta qalabka elegtarooniga ah ee dalka soo galata waxtarkiisa iyo heerkiisa tayo, waxaana waajib qaran ah oo xil naga saaran yahay in dalka aanu ku keenin dhaqaale bur bur, halis caafimaad iyo khatar deegaan midnaba, qalabka elegtarooniga ah ee soo gelayaa, tusaale ahaan haddii moobillo tayadoodu liidato la keeno kow dhaqaale bur bur ayuu soo kordhiyay oo waxa luntay lacagtii lagu soo iibsaday ilayn shaygii uu ganacsiga u keenay muu anficin qofkii iibsaday oo deg deg ayuu u xunaaday, baahidiina way taagan tahaye, laba in aanu waxyeello caafimaad u yeelan qofka isticmaalaya oo aan isticmaalkiisu xannnuuno sababi karin iyo in marka la tuuro aanu deegaanka waxyeellayn, markaa xil qaran weeye in la hubiyo waxaana go’aanka ugu dambeeya leh wasaaradda ganacsiga iyo rugta ganacsiga, waanan kala shaqaynaynaa.”
XIGASHO WARGAYSKA DAWAN;