Hoos aan u sii sii sii sii sii sii dego. Hawadan la isku haysto yaa la aamminsan yahay in ay leeyihiin? Innagu Somaliland ahaan waxaynu amminsan nahay in aynu hawadeenna leenahay. Waa run taasi oo laaxin laga jari maayo. Adduunyada kale iyo Soomaaliyadan aynu wada hadlaynaana, waxay aamminsan yihiin in ay tahay hawadu mid ay Soomaaliya leedahay oo ay dawladdeeda aqoonsan yihiin, safiirrana ay is-weydaarsadeen.
Intaa waxa soo raaca in la yidhi waxa laga maamulayaa Hargeysa oo xarun u noqon doonta iyo Guddi isku-dhaf ah oo labada dhinac masisha ama ka wakiil ahba. Caqliga fayoobi wuxu ina siinayaa in ay dawlad waliba xubnaheeda soo xulan doonto. Xubnahaasi ugu yaraan laba iyo laba ayay noqon karaan. Ugu badnaanna intii la doono. Waajibaadkooda, shaqo-qaybsiga, mushaharka, xuquuqda, awoodaha, go’aan-qaadashada, halka laga hagayo, cidda hagaysa iyo waxyaabaha kale ee la xidhiidha, dabcan, waa laga wada hadli doonaa. Ergada shirarkaa inoo tagtaa waxay inoo haystaan dad caammo ah oo wax walba lagu odhan karo. Caqligeennii iyo aqoonteennii ayaa saacad kasta la caayayaa ma is-tidhaahdeen. Mareegaha qaar waxaan ka akhriyayba: “Somaliland waa ay ku qasban tahay in ay go’aankan oggolaato.” Nin Wasiir ah oo shirkaa ka qayb-galay ayaa la soo xiganayay. Innagii ayuu inagu leeyahay: “Qasab ayay idin ku tahay.” Laakiin waxaanu raacin sababta ay qasab inoogu tahay iyo cidda inagu qasbi karta wax aynaan doonayn oo aynaan daafadba u hayn. Wax milgaheenna iyo maqaamkeennaba dhaawacaya cidina qaadan meyso. Hortii jiraba laga yeeli waa. Ma soo xusuusateen maah-maahdii Carabiga ahayd ee la odhan jiray: “Kaam shaafna maraakiib, macadallaa huudhi.”
Miyaanay idiin ku muuqan khiyaamo dhab ah oo ku dhacday wefdigii Somaliland ka wakiilka ahaa. Ajendeyaashii Soomaaliya soo dhigtay waxa ku jiray in siyaasiyiintu ay labada dalba iskaga gooshaan. Waxa inagu maqaalo ahayd in ergadeennu diidday qodobkaas. Laakiin, markii ay oggolaadeen Guddidan isku-dhafka ah miyaan daaqadda looga soo gelin indhahooda oo shan ah. Macnaheedu waxa weeye in ay dawladda Muqdisho ciddii ay doonto Hargeysa u soo diran karto. Oo haddii lagu heshiiyay in labadaa Guddii hawl-galaan, maxaa u diidaya in ay ciddii ay doonaan soo dirtaan.
Halkii hore waxaynu ku soo qaadannay in aynaan weli arag is-taraatejijad cad oo qoran oo ay Somaliland ka leedahay wada-hadalladan aan la mahadin. Dhinaca Soomaaliya marka aad ka soo joogsato ama aad ka eegtaba, qudhooda anigu wax qoran kama arag. Bal se waxaan shaashahada iyo mareegahaba ka dheehday in ay dadweyne iyo dawladba ku xisaabtamayaan in wada-hadalladani ay yihiin geeddi-socod siyaasadeed oo muddo dheer qaadanaya. Taasna, Soomaaliya dan ayaa ugu jirta ay wax badan ku kasban karaan. Innaga haddaba danteennu xaggee ayay ku jirtaa, mise waxaynu iska nahay dameeri dhaan raacdaydii la odhan jiray. Geeddi-socod gaaban iyo mid dheer kee ayaynu labada wax ku leenahay?
Dadseynuhu waxay sugayaan in laba midkood ka soo yeedho wada-hadallaadan u muuqda in ay cid u af-duuban yihiin: Midnimo iyo kala-tag. In labadaa mid soo yeedho ayaa la sugayaa, in kasta oo aynaan innagu wefigan u diran in ay muran iyo dood midnaba geliyaan Qarannimada iyo madax-bannaanida Somaliland. Bal se sida xaalku u socdo waxa ka muuqata meydhaan iyo milan qun-yar-socod ah. Dhallaan-habaabis ayaa la inoo dhigayaa. Waxa kaaga daran hadallada iyo wararka Xamar ka imanaya ee aan laga jawaabayn. Bal ka warrama shirka ay sheegeen in ay Hargeysa ku qabanayaan oo loogu diyaar-garoobayo shirka Sebtember lagu qaban doono Beljim. Bal Mareegaha war iyo wacaalba weydiiya.
Adduunyadu marka ay wada-hadallada ku jirto, waxay ku dhaqantaa dhafandhaaf ah: “I sii aan ku siiyee.” Si kale haddii aan u dhigo maalinna ama marna adiga ayaa lagaa rabaa in aad xadhigga debciso, marna adiga ayaa laguu debcinayaa. Sidaas ayaanay cidina ku bursan ee labada dhinacba ay guul u suntadaan, haddii aan la is-khiyaamayn oo aan cid laga sad bursan. Haddii uu wefdigeenna wada-hadalladu sidan guul u arko, waa xadhig loo debciyay oo iyagana laga rabo in ay berrito markooda debciyaan. Waxa la ballamay 120 maalmood ka dib. Soomaaliya go’aan-qaadashadani qiimo la yaab leh ayay ku fadhiday, waxay siisatayna waa ay sheegtay oo kama ay ammusin oo waxay tidhi: “Waa tallaabo dhinicii midnimada loo qaaday.” Waa sida ay xukuumadda Soomaaliya u dhigtay. Boqol iyo labaatan maalmood ka dib marka la kulmo, haddii Eebbe inagu simo oo ay codsadaan in dhulkana Xamar laga maamulo oo Guddi isku-dhaf ah loo saaro maxaa la yeelayaa. Ama baddaba oo ay yidhaahdaan hawadii ayaad qaadateen e’, annagana waa nagu badda ama dhulka.
Yaa huba se in aanay Guddidaa ay Hargeysa u soo diranayaan noqon doonin waddo halaq-mareen ah oo aynu ku soo qaadanayano ama amaahanaynaba dhinbiilo dhuxul ah oo qas iyo qalaanqal ka dhaliya Somalilandtan deggan.
Cabdi Iidaan Faarax, naxariistii Janno Ilaahay ha ka waraabiyo e’, tuduc ku jiray Deelleeydiisii ayaa ahaa:
“Bal se dira-diraalow,
Ama daba-ka-naaxow,
Damacdaba an raacnee,
Doontaba an yeellee,
Hadduu Qaranku kala dido,
Sidu yay u daran tahay,
Dantu wadajir noqotaye,
Diiddani muxuu helay,
Dirir iyo ul yaa neceb,
Dawadii ayaa furay?”
Halkan dabin ayaa ku qarsoon. Wada-hadalladu waxay ahayd in ay u adeegaan oo aanay ka hor iman ama dibindaabyada aanay ku noqon jiritaanka Qarannimada Somaliland. Bal hadda aan eegno waayo-aragnimadii hodanka ahayd ee adduunka, mid ka mid ah. Waa xilliyadii dagaalkii qaboobaa ee adduunka ee labada daamood la kala ahaa: Bari iyo Galbeed ama Xoogaggii Naato iyo Warsaw. Midna Mareykanka ayaa qab-qable ka ahaa, xoogga kalena Midowgii Soofiyeti. Hanta-goosi iyo hanta-wadaagna waa la kala ahaa. Xilliyada qaar ayaan dabka la kala qaadan jirin. Markaasaa la isu dirayay kooxo kubbadda laliska ama koleyga wada ciyaara si aan look ala go’in ee look ala lusho. Labada dhinacba waxay ka soo buuxin jireen kooxooda basaasiin iyo mukhaabaraad hawlo kale u soo qabta oo ku meydhaaman in ay ciyaartoy yihiin. Hoosta waa ay iska ogaayeen oo iskuma ay qabsan jirin ee raalli ayaa lagu kala ahaa, in kasta oo qolaba kooxda loo soo diray ay daba-gal ku samayn jirtay.
Haddi aynu Soomaaliya is-dhaafsanno Guddiyo, wax la yaab leh ma aha in ay qolo waliba sida ay ugu badinayso uga faa’iidaysato. Kaba soo qaad in aynu oggolaannay in ay labadaa Guddi hawl-galaan. Is-weydiinta ugu horreysaa waxay noqonaysaa Guddida Xamar ka imanaysaa ma ‘Visa’ iyo ‘Iqaamad’ ayay Hargeysa ku joogayaan, mise waa niman yimid gobol dhulkoodii ka mid ah, sidii waxay Berbera, Ceeri-gaabo ama Booramaba ka yimaaddeen? Innagu ma ka yeelaynaa? Iyagu se dal ay sheeganayaan in ay leeyihiin ma ku qasbi karaynaa in ay ‘Visa’ ku soo galaan? Mise aniga ayaa keyn jafaya e’, Xafiiskan Qarammada Midoobay ee Hargeysa lagu sheegayo ayaa daany-qaad u noqonaya oo arrinta basrinaya? Miyaynu ka qallaynaynaa?Bal adba!
Wada-hadalladu in ay shaasheeyaan qarannimadeenna iyo madax-bannaanideenna ma aha. Waxa kale oo iyaduna meesha ku jirta in aanay wada-hadalladu noqon qaar gil-gili karin deggenaanshaheenna iyo nabadgelyadeenna. Ma aha in ay ina ruxaan. Kaba soo qaad in labadii Guddi la hawl-geliyay. Qubanaha Xamar ku daadsan ee reer Somaliland u dhashay ee aan tanna aamminsanayn, taan quud-darraynaya maxaa laga yeelayaa marka la soo dirto ee la soo wakiisho. Xukuumaddeenan Hubaal iyo Calooley u dul-qaadan kari li’I maxay yeelaysaa?
Arrintani mid sahlan ma aha. Waxay u muuqataa dabin si fudud loo galay oo aan laga fiirsan.
(La soco……………………………………)