Xasaradaha iyo xasillooni darrada Geeska Afrika waxa xuddun u ah sheegashada Soomaaliya ee gobollo ka mid ah dalalka Itoobiya, Kenya iyo Jamhuuriyadda Jabuuti oo sida Axdiga (Charter) AU-du ka dhigayo sharci darro in la sheegto ama wax laga bedelo xuduudihii Isticmaarku ka tagay, hase yeeshee Soomaaliya waxay diiday in ay u hoggaansanto go’aankii dawladaha Afrika.

1960s-kii dalalkii Afrika ee xoroobay halka ay mudnaanta ka siiyeen horumarka, daryeelka nolosha dadweynaha, haggaajinta adeegyada bulshada, dhismaha kaabeyaasha dhaqaalaha IWM Soomaaliya iyadu waxay xoogga saartay dhismaha ciidamo xooggan oo lagu qabsan karo dhulka ay ka sheeganaysay waddamada jaarka ah; tusaale ahaan 1964 Soomaaliya waxay dagaal la gashay ciidamada Itoobiya, 1977 waxay duullaan balaadhan ku qaadday dhulka Itoobiya, waxa kale oo jiray iska-horimaadyo tiro badan oo ka dhacay aaggag kala duwan islamarkaana Soomaaliya waxay taageeri jirtay jabhado Soomaali ah oo ka soo jeeda Bariga Itoobiya iyo Waqooyi Bari Kenya.

Itoobiya iyo Kenya iyaguna dhankooda waxay dhiseen cudud militari oo u dhiganta kuwa Soomaaliya oo iska caabiyi kara duullaan kasta oo kaga iman kara. Colaadaha iyo cadaawadda u dhexaysay dalalka Geeska waxa sii hurin jiray oo qayb ka ahaa dawlado shisheeye ah oo siyaabo kala duwan uga faa’iidaysan jiray deganaansho la’aanta gobolka oo qaar ba dhinac ku taageeri jiray noocyada hubka iyo tababarrada ciidamada; sidaas daraadeed dalalka Geesku waa kuwa ugu saboolsan waddamada Afrika ee ka hooseeya Saxaaraha.Barakaca, abaaraha soo noqnoqda iyo macaluushu waxay ka mid yihiin nolosha caadiga ah ee dadyowga dalalka Geeska.

Si kastaba ha ahaatee JSL waxay si rasmi ah uga hadhay riyadii Soomaaliweyn ee ay hormuudka ka ahaan jirtay sida ku cad Distoorka Somaliland qodobka 2-aad. Somaliland umad ahaan colaadihii, deris xumadii iyo kala qoqobnaantii waxay ka door-bidday in waddamada jaarka ah nabad lagula noolaado iyo in horumarka la iska kaashado hase ahaatee madaxda Itoobiya iyo Kenya kuma ay taageerin siyaasaddeeda furfuran iyo in gobolku nabad ku waaro.

Haddaba maalmahan khudbadaha nacaybka ah (hate speeches) ee qaar ka mid ah siyaasiyiinta Soomaaliya gudbinayaan, guuxa iyo dhawaaqyada ka soo yeedhaya Soomaalida Kenya ee lagu taageerayo duullaanka Soomaaliya ee degmooyin ka tirsan Jubaland iyo magaalooyinka xuduudka Kenya, diidmada bulshada Dawlad Degaanka Itoobiya iyo sida ay uga jawaabeen soo jeedintii ra’isal wasaarahooda ee ahaa in taallo xasuus ah loo dhiso guushii Itoobiya ka gaadhay dagaalkii 1977 waxay iftiiminayaan in ay jiraan dad wali riyadii ku jira oo ku dheggan fikraddii Soomaali weyn iyo in colaadihii halkii ka sii socdaan.

Dhanka kale waa farriin toos ah oo ku socota labada hoggaamiye ee Itoobiya iyo Kenya (Dr Abiy Axmed iyo Uhuru Kenyatta) oo odoroska iyo aragtidoodu ka gaabisay in ay fikraddii Soomaaliweyn soo noolaan karto, waxay u qaateen in fikraddaasi la dhimatay burburkii Soomaaliya oo ay halkaa sheegashadii ku dhammaatay.

Haddaba si colaadihii looga baaqdo ama aanay soo noqnoqon waxa lagama maarmaan ah in fursadaha laga faa’iidaysto oo dawladaha Itoobiya iyo Kenya ku dhiirradaan in ay hormuud ka noqdaan aqoonsiga madax banaanida Somaliland. Waa danta iyo xasilloonida labadooda dal, waa danta dalalka Geeska Guud ahaan.

Siyaasadda gobolka ee Abiy Axmed waa mid aan laga baaraan-degin oo runtii xaqiiqada ka fog iyo aamusnaanta Uhuru Kenyatta ma aha kuwo anfacaya ama xal u noqon kara xaaladaha murugsan ee ka socda gobolka.

Cabdiraxmaan Cadami

Abdirahmanadami33@gmail.com