Tani waa arrinka u horreeya ee kiciya Qabyaaladda iyo iskala qoqobka. Caddaaladu waa shayga keli ah ee aadamaha deeqa

“Uf qabiilka anaa leh,

  Wuxuunbaa ku adeegta,

  Nin iskii kartidiisa,

  Isagoon cid ku tiirsan,

  Isku taagi karayn”

–     Max,ed Xaashi Dhamac “Gaarriye”

Maanta qabyaalad iyo iskala qoqob  ma aha mid qof kasta oo soomaali ah looga warramayo, waxa aynu ku wada nahay dad aqoonyahanno ay dunidu u daba fadhiisato, waxa ay hoos u dhigtay kii wax yaqaannay, waxa ay hor is taagtay ninkii madax ahaa ee wax qaban lahaa, waxa ay hoy qalqalo u tahay cid kasta oo danaysa arrimaha soomaalida oo ay ku gabban karaan. Soomaalidu waa dadka keli ah ee Geeska Afrika aanay jirin wax kala qaybiya sida diin, dhul, bad ama biyo midnaba, mana

aha dad ay tiradoodu sidaas u sii badan tahay marka loo eego qowmiyadaha kale ee kula nool  Bariga Afrika. Soomaalida waxa ay kala mid tahay sooyaalka qabyaaladeed waddamo badan oo ku yaalla bariga dhexe iyo gacanka cadmeed, haddana ugama ay korin sida ay bulshooyinkaasi uga horumareen. Haddaba maxaa loo aanayn karaa in dadka soomaaliyeed ay noqdaan kuwa aan wax tallaabo ah hore u qaadin dawlad hanaqaad ahna ay ka dhalato muddo ku siman 50 sannadood, waa su,aal u baahan in si fiican loo fahmo, su,aashani waxa ay fure u tahay xalka doodo badan oo ka dhex dhaca aqoon yahannada soomaaliyeed balse aad mooddo in aanay xaqiiqada u dhaadhicin ee god mulac iyo geed gaaban dadka ku jaha wareeriyaan. Arrimahaas waxa ay u badan yihiin kuwo aan sii fiican looga tashan inta ay taagan yihiinna aan wax horumar ah la eegayn, cid kasta oo xil qabatana ayay ku tahay.

Qodobadani waa kuwo salka ku haya qabyaalad iyo soo kala dhawaysi, kuwaas oo sii huriya nacaybka iyo kala qaybsanaanta ummadeenu ay hiddaha u lahayd, haddaba maxaa ay yihiin Tiirarka qabyaaladdu:

1-      Caddaalad darrada

Tani waa arrinka u horreeya ee kiciya Qabyaaladda iyo iskala qoqobka. Caddaaladu waa shayga keli ah ee aadamaha deeqa, waa sadka u sarreeya ee uumiye uu ku qanco. Caddaalad darradu waxay keentaa in kii aqoonta lahaa uu  noqdo mid aan madax bannaanayn oo cid u afduuban marka uu waayo caymiskii qaran ee uu ku jiray, uuna doonto gabbaad iyo garab, taasi waa sababta ay aqoonta qofka soomaaliga ah xor u noqon la,dahay. Caddaalad darradu haddii ay sii socoto waxa ay keentaa kala qaybsanaan baahsan iyo burbur sida dhacda marar badan.waa kii Xaaji Aadan Axmed Xasan oo “Af-Qallooc” ku caan ahaa lahaa:

Kol hadday caddaaladi tagtoo, lays tix gelin waayo,

Inay nabaddu taam noqoto, waa tu aan la eegayn”

2-      Aqoon la,aanta

Haddii dad aqoon leh ay soomaali ahaan lahayd, waxa ay garan lahayd in ay is hortaagto siyaasigeeda dantii yaqaanka ah, siyaasiga iyo odayga da,yartooda dabka ku guraya si ay xil iyo jeeb buuxsi u helaan, waxa ay aqoontu tusi lahayd in qof walba caqligiisa saliimka ah u adeegsado, in laga baxo af-duubka loogu jiro oday aan aqoon lahayn, oo keli ah garanaya reer hebel beri ayaa aynu isku dhacnay. Waa kii Timacadde lahaa:

wixii aad uga ayday

                               Ma ogaan kari wayday

3-      Hiddaha iyo sooyaalka taariikhda iyo suugaanta

Marka aad akhrido taariikhda iyo suugaanta soomaaliyeed waxa aad arkaysa sida ay dadka soomaalidu isu dabar jareen, sida aanay u xeerin jirin waxa ka dhexeeya, sida ay ubadkooda u agoomayn jireen ooryahoodan asayda ugu xidhi jireen. Haddaba dhacdooyinkaas xanuunka badan ee ardaa dhan uu taariikhda kaga masaxmi jiray ama yaraan jiray waxa lagu sunti jiray suugaan ilaa hadda ay akhristaan jiilashii ka dambeeyay, taasi oo ay in badan sii buunbuuniyaan odayaasha iyo islaamuhu marka ay ubadka yar yar u sheekaynayaan, tani waxa ay caqabad ku noqotay isu soo hilawgii iyo wax wada qabsigii ummadeenna, iyada oo qofkii yaraa ee waxaas looga sheekeeyay ay ku adkaanayso in uu wax xidhiidh ah la sameeyo ciddaas. Tani waa arrinta ugu xalka adag, waxana ay u baahan tahay barnaamijyo wacyi gelineed iyo is dhex gal bulsho oo ay dawladi dabada ka riixdo, waa kii abwaankii lahaa:

“ gefkii waayo waayihii dhiciyo, geel la kala qaaday,

   Ninkii goor la soo maray, gadaal wax u xusuustaa xun,

   Gawraca walaalkii ninkii gamas u soofaystay,

    Ee gacanta midigta ah ku dilay, garashadiisaa xun”

–   Max,ed Gacal Xaayow

La soco qaybta  2aad

 Qalinkii: Qoraa Jamaal C/raxmaan Bullaale.